Alisher Navoiy – Adabiyotning Sohibi Devoni
Asosiy qism
Kirish
Alisher Navoiy – nafaqat o‘zbek xalqining, balki butun turkiy dunyoning eng ulug‘ shoirlaridan biridir. Uning hayoti va ijodi o‘z davri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, xalqning ma’naviyati, madaniyati va ma’rifatini yuksaltirishga xizmat qilgan. Navoiy she’riyat orqali nafaqat san’atni yuksaltirdi, balki tilni, madaniyatni va milliy qadriyatlarni boyitdi. U turkiy tilda buyuk adabiyot yaratib, uni jahon madaniyati xazinasiga olib chiqdi. Bugungi kunda ham Navoiyning nomi ulkan ma’naviy boylik timsoli sifatida yodga olinadi.
Bolaligi va ta’lim olishi
Alisher Navoiy 1441-yilda Hirotda tug‘ilgan. Uning bolalik yillari ilm olishga, kitoblar o‘qishga va she’riyatga qiziqish bilan o‘tgan. Yoshligidanoq u buyuk iste’dod egasi sifatida namoyon bo‘lgan. Navoiy arab va fors tillarini mukammal o‘rganib, Sharq she’riyatining asosiy qonuniyatlarini chuqur bilgan. U Hirot va Samarqandning mashhur madrasalarida tahsil olib, zamonasining yetuk olim va shoirlari bilan muloqotda bo‘lgan. Yoshligidan do‘sti Sulton Husayn Boyqaro bilan yaqin aloqada bo‘lib, bu do‘stlik keyinchalik uning siyosiy va ijodiy hayotida muhim rol o‘ynadi.
Ijodiy faoliyati
Navoiy ijodiy merosi o‘zbek va turkiy adabiyotning eng yuksak cho‘qqisidir. U o‘zining “Xamsa” asari orqali o‘zbek adabiyotiga dostonchilik an’anasini olib kirgan. Bu beshta doston – “Hayrat ul-abror”, “Farhod va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Sab’ai sayyor” va “Saddi Iskandariy” – Sharq adabiyotida o‘ziga xos noyob yodgorlik hisoblanadi.
Navoiyning lirik asarlari esa to‘rt devon ko‘rinishida to‘plangan bo‘lib, ularning har biri turli insoniy fazilatlar va jamiyat masalalarini qamrab oladi. Uning g‘azallari sevgi, sadoqat, adolat va go‘zallikni tarannum etadi. Shoirning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asari esa turkiy tilning boyligi va imkoniyatlarini namoyish qilib, o‘z davrida ham, bugungi kunda ham katta ahamiyatga ega.
Ilm-fan va falsafaga qo‘shgan hissasi
Alisher Navoiy nafaqat shoir, balki o‘z davrining yirik davlat arbobi, olimi va mutafakkiri edi. U insonparvarlik g‘oyalari bilan yashab, she’riyatida ham, amaliy faoliyatida ham adolat, mehr-oqibat va ma’rifatparvarlikni ulug‘ladi. Uning asarlarida nafaqat go‘zallik, balki chuqur falsafiy fikrlar ham mujassam. Davlat arbobi sifatida Hirotda ko‘plab madrasalar, masjidlar, kasalxonalar va boshqa ijtimoiy ob’ektlar qurilishiga boshchilik qilgan. Uning xalqparvarligi uni o‘z davrining eng hurmatli shaxsi darajasiga ko‘targan.
Xulosa
XulosaAlisher Navoiy o‘zining ijodi, falsafasi va ma’rifatparvarligi bilan nafaqat o‘z davri, balki bugungi kun uchun ham yorqin namuna bo‘lib qolmoqda. Uning asarlari yuksak ma’naviyat va insoniylikni targ‘ib etib, xalqning tilini va madaniyatini asrab qolishda muhim rol o‘ynadi. Bugungi kunda Navoiyning ijodi o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q, aksincha, uning asarlariga qiziqish ortib bormoqda. Shoirning yodgorligi har bir avlod uchun buyuk bir merosdir. Navoiy – adabiyotning sohibi devoni, ma’naviyatning ulug‘ yulduzi bo‘lib, o‘zbek xalqining qalbida abadiy qoladi.
