Insho:
Alisher Navoiy haqida murakkab rejali insho
Kirish:
Alisher Navoiy — o‘zbek va jahon adabiyotining buyuk siymosi, yuksak ma’naviyat va adolat ramzi. U o‘zining chuqur ma’noli ijodi, ilmiy faoliyati va davlat ishlaridagi yuksak xizmatlari bilan xalqimiz ma’naviyatida o‘chmas iz qoldirgan. Navoiyning she’riyati, falsafiy qarashlari va ijtimoiy faoliyati orqali nafaqat o‘z zamonasiga, balki kelajak avlodlarga ham boy ma’naviy meros qoldirdi. Uning ijodi nafaqat badiiy mahorati bilan, balki insoniy qadriyatlarni tarannum etishi bilan ham ahamiyatlidir.
Asosiy qism:
1. Alisher Navoiyning tarjimai holi va faoliyati:
Alisher Navoiy 1441-yilda Hirotda tug‘ilib, butun umrini ilm-fan, adabiyot va davlat ishlariga bag‘ishlagan. U yoshligidan ilm-ma’rifatga intilib, keng bilimlarga ega bo‘ldi. Navoiyning adabiyot va ijodga bo‘lgan qiziqishi uni mumtoz she’riyatning yetakchi namoyandalaridan biriga aylantirdi. U o‘zining ijodiy faoliyatida turkiy va forsiy tillarda birdek mahorat bilan ijod qildi, ammo ayniqsa turkiy tildagi asarlari bilan tilimiz va adabiyotimiz rivojiga katta hissa qo‘shdi.
2. Ijodiy merosi va asarlari:
Navoiy o‘zining mashhur «Xamsa» asari bilan o‘zbek adabiyotida yangilik yaratdi. Bu besh dostondan iborat majmua o‘zbek tilida yaratilgan birinchi yirik epik asarlar turkumi bo‘ldi. «Xamsa» tarkibidagi «Hayrat ul-abror», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sab’ai sayyor» va «Saddi Iskandariy» dostonlari insoniylik, sevgi, adolat, bilim va yaxshilik kabi yuksak qadriyatlarni tarannum etadi. Alisher Navoiy o‘z asarlari orqali inson qalbining chuqur his-tuyg‘ularini, falsafiy fikrlarini va axloqiy tamoyillarini mahorat bilan ifoda etgan.
Shuningdek, Navoiyning «Lison ut-Tayr» asari tasavvuf falsafasi va inson ruhiy olamining chuqur tahlili bilan ajralib turadi. Bu asar insonning ichki kamolotga erishish yo‘lida boshidan kechirgan murakkab sinovlar va qalbiy tajribalarini yoritadi.
3. Til va adabiyotga qo‘shgan hissasi:
Navoiy o‘zbek tilini adabiy til sifatida rivojlantirishga katta hissa qo‘shdi. U turkiy tildagi asarlarining badiiy salohiyati va uslubiy boyligini namoyon etib, bu tilning xalq orasidagi o‘rni va mavqeini mustahkamladi. O‘sha davrda ko‘plab shoir va adiblar fors tilida ijod qilgan bo‘lsa, Navoiy turkiy tildagi ijodiy asarlari bilan bu tilda ham buyuk badiiy asarlar yaratish mumkinligini isbotladi. Uning turkiy tilga bo‘lgan hurmati va ishonchi xalqimiz tiliga ham yuksak qadr va qiymat berdi.
4. Navoiyning davlat arbobi sifatidagi o‘rni:
Navoiy nafaqat buyuk shoir va mutafakkir, balki davlat arbobi sifatida ham yuksak xizmat ko‘rsatgan. U davlat ishlarida adolat, odilona boshqaruv tamoyillariga amal qilgan va xalqning ehtiyojlarini birinchi o‘ringa qo‘ygan. Navoiy tomonidan qurilgan ko‘plab madrasalar, masjidlar va boshqa ijtimoiy inshootlar xalq ma’rifati va farovonligini oshirishga xizmat qilgan.
Xulosa:
Alisher Navoiy ijodi va faoliyati inson ma’naviy kamoloti yo‘lida yuksak badiiy va falsafiy meros qoldirdi. Uning asarlari hamon o‘qilib, xalqimiz uchun ibrat va ilhom manbai bo‘lib kelmoqda. Navoiy nafaqat o‘z davrining, balki butun insoniyat tarixida chuqur iz qoldirgan buyuk siymo sifatida e’tirof etiladi. Uning ijodi hamisha dolzarb bo‘lib qoladi, chunki u inson qalbining eng nozik his-tuyg‘ularini va jamiyatning eng muhim muammolarini aks ettiradi.
Go‘ro‘g‘li dostoni o‘zbek xalq og‘zaki ijodining yorqin namunalaridan biri bo‘lib, unda xalq qahramonligi, mardlik va adolat uchun kurash kabi muhim mavzular yoritiladi. Asar bosh qahramoni Go‘ro‘g‘li, o‘z nomi bilan ham ajralib turadi: «Go‘r» so‘zi «qabr»ni anglatadi, «G‘oli» esa «g‘olib», «yenguvchi» degan ma’noni bildiradi. Bu ismdan ko‘rinib turibdiki, Go‘ro‘g‘li o‘lim bilan yuzma-yuz kelib, undan g‘alaba bilan chiqqan shaxs sifatida tasvirlanadi.
Dostonda Go‘ro‘g‘li va uning sodiq do‘stlari dushmanlarga qarshi mardlarcha kurashadi. Go‘ro‘g‘li Vatan himoyasi uchun hech qanday qiyinchiliklardan qo‘rqmaydigan qahramon sifatida gavdalanadi. U o‘zining kuch-qudrati, dono rahnamoligi va sodiq do‘stlari yordamida ko‘plab janglarda g‘alaba qozonadi.
Masalan, dostonning bir parchasida Go‘ro‘g‘li jangga tayyorlanayotgani tasvirlanadi: «Go‘ro‘g‘li otiga mindi, qilichini oldi, yelkasiga kamonini tashladi. Jang maydoniga yo‘l oldi, u o‘zini jangga tayyorlab, mardlarcha kurashmoqchi edi.» Ushbu parcha qahramonning mardligini va jangga tayyor ekanligini ko‘rsatadi. Bu orqali Go‘ro‘g‘li faqat jismonan emas, balki ma’nan ham kuchli ekanligi, adolat yo‘lida kurashishga tayyor ekani namoyon bo‘ladi.
Go‘ro‘g‘li dostoni ko‘p asrlar davomida xalq orasida aytilgan va sevib tinglangan. Unda faqat jangari harakatlar emas, insoniylik, vatanparvarlik, do‘stlik va sevgi kabi muhim qadriyatlar ham o‘z aksini topgan. Bu asar orqali o‘zbek xalqi o‘zining qahramonlik va jasorat an’analarini avlodlarga yetkazib.
2 variant
«Go‘ro‘g‘li» dostonining o‘zbek xalq og‘zaki ijodida tutgan o‘rni
«Go‘ro‘g‘li» dostoni o‘zbek xalqining eng qadimiy va boy og‘zaki ijod namunalari orasida alohida o‘rin tutadi. Ushbu doston xalqning o‘z qahramonlarini yaratishdagi istagini va ular orqali axloqiy va milliy qadriyatlarini aks ettirishga bo‘lgan intilishini ko‘rsatadi. Doston, avvalo, xalqning jasoratli, vatanparvar va adolatli insonlarni sevib ulug‘laganini tasvirlaydi. «Go‘ro‘g‘li» xalq orasida katta qiziqish va hurmatga sazovor bo‘lib, ko‘p yillar davomida og‘izdan-og‘izga o‘tib kelgan. U nafaqat qahramonlik dostonlari toifasiga kiradi, balki unda xalqning tarixi, urf-odatlari va hayotiy tajribasi ham aks etgan. Go‘ro‘g‘li kabi qahramonlar orqali o‘zbek xalqining jasoratga, erkinlikka va adolatga bo‘lgan ishtiyoqi tarannum etiladi.
Asosiy qism
1-qism: Go‘ro‘g‘lining tug‘ilishi va uning qahramonlik yo‘li boshlanishi
Go‘ro‘g‘lining tug‘ilishi haqida ko‘pgina afsonalar mavjud. Dostonning bu qismi uning tug‘ilishi bilan bog‘liq mo‘jizaviy voqealar bilan boshlanadi. Go‘ro‘g‘li, boshqa xalq qahramonlari kabi, tug‘ilishidan boshlab o‘zining ajralib turadigan xususiyatlariga ega bo‘lgan. Uning yetti yil ona qornida yotgani va nihoyat dunyoga kelganida qudratli va kuchli qahramon bo‘lishi ta’kidlanadi. Tug‘ilgandan so‘ng ham u juda tez ulg‘ayadi va o‘sha vaqtdanoq o‘zining jangovarlik fazilatlarini namoyon qila boshlaydi.
Dostonning bu qismida Go‘ro‘g‘lining tabiat bilan uyg‘un holda o‘sib ulg‘ayishi, u yerda o‘zini topishi, xalq uchun jonkuyar bo‘lib yetishishi tasvirlanadi. U o‘z xalqini himoya qilish uchun dastlabki qahramonliklarini ko‘rsatadi, yovlarga qarshi jang qiladi va o‘z kuch-qudratini xalq oldida isbotlaydi. Shu qahramonliklari sabab xalq orasida katta obro‘ qozonadi va lider sifatida tan olinadi.
2-qism: Go‘ro‘g‘lining boshqaruv faoliyati va ijtimoiy roli
Go‘ro‘g‘li nafaqat jangchi, balki dono boshqaruvchi sifatida ham o‘z qadrini ko‘rsatadi. U xalqini himoya qilibgina qolmay, ularga adolatli boshqaruv tizimini yaratishga intiladi. Go‘ro‘g‘li o‘z xalqining erkinligi va farovonligi uchun kurashadi. Dostonning o‘rtalarida uning do‘stlari va safdoshlariga nisbatan bo‘lgan munosabatlari, ularning birgalikdagi faoliyati ham keng yoritilgan.
U adolatni va tenglikni targ‘ib qilgan boshqaruvchi bo‘lib, xalq orasida yuksak hurmatga sazovor bo‘ladi. Uning jamoat oldidagi ijtimoiy roli kuchli bo‘lib, barcha xalqlar va qabilalar orasida tinchlik va tartibni saqlashga harakat qiladi. Uning do‘stlari va sheriklari bilan bo‘lgan aloqalari esa bu jarayonda katta ahamiyat kasb etadi. Go‘ro‘g‘lining jangovar hamkorlari bilan birgalikda ko‘plab muhim janglarda g‘alaba qozonib, xalqini qutqaradi.
3-qism: Go‘ro‘g‘lining hayoti va qahramonliklarining yuksak nuqtasi
Dostonning yakuniy qismida Go‘ro‘g‘lining hayotidagi eng yuksak qahramonlik lahzalari tasvirlanadi. U nafaqat jismonan kuchli jangchi, balki aql-idrok va donolik bilan ish tutadigan qahramon sifatida gavdalanadi. Go‘ro‘g‘li dostonining bu qismida uning xalqqa bo‘lgan sadoqati va o‘z hayotini xalq erkinligi uchun qurbon qilishga tayyor ekanligi aks ettirilgan. U janglarda o‘zini fidoyilik bilan ko‘rsatib, dushmanlarga qarshi kurashda eng yuksak darajaga yetadi.
Go‘ro‘g‘li qahramon sifatida doim xalqi oldida namuna bo‘lib qoladi. Uning yuksak qahramonliklari va jasorati tufayli xalq orasida buyuk qahramon sifatida e’tirof etiladi. Dostonning yakuni xalqning Go‘ro‘g‘li kabi qahramonlariga bo‘lgan hurmatini, ularning xotirasining abadiyligini tasdiqlaydi.
Xulosa
«Go‘ro‘g‘li» dostoni orqali xalqimizga yetkaziladigan asosiy axloqiy va falsafiy g‘oya shundan iboratki, adolat, vatanparvarlik, erkinlik va jasorat eng yuksak qadriyatlar hisoblanadi. Go‘ro‘g‘li obrazida xalqning bu qadriyatlarga bo‘lgan ehtiromi va intilishi aks ettirilgan. Doston faqat qahramonlik hikoyasi bo‘lib qolmasdan, unda insonning jamiyat va xalq oldidagi burchi, qahramonning hayotdagi o‘rni va mas’uliyati ham keng ochib berilgan.
Bu qahramonlik dostonlari orqali o‘zbek xalqi o‘ziga xos axloqiy saboqlarni meros qilib olgan va bu meros hanuzgacha ahamiyatini yo‘qotmagan.
O’zingizga yoqqan kabi kichiraytirib yozing chunki so’zlar ko’p ishlatilgan
